Het aantal mensen met chronische moderne niet overdraagbare aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes, longziekten, psychische stoornissen, auto-immuunziekten en kanker is dramatisch gestegen over de laatste drie decennia. Als de trend doorzet krijgt 1 op de 2 personen kanker. Bovendien ontstaan deze ziekten op steeds jongere leeftijd. De oorzaak of beter gezegd het biologische mechanisme dat hieraan onderliggend is, is laaggradige ontsteking.
Laaggradige ontsteking is een evolutionair overlevingsmechanisme dat het lichaam inzet bij een te grote hoeveelheid aan stress en ontsteking in het lichaam. Om te overleven wordt alleen het hoognodige gedaan waarbij het immuunsysteem op een laag pitje waakt. Het is dus eigenlijk wel fijn om deze door evolutie ingebouwde wijsheid te hebben en wordt pas een probleem, wanneer geen oplossing wordt gevonden. We zullen dan na verloop van maanden en jaren sneller verouderen en raken steeds meer neurologisch, psychologisch, immunologisch, metabolisch (energie) en endocrinologisch (hormonen) ontregeld. Op den duur kan er vanaf een bepaald ‘punt’ (klacht, bloedwaarde enzovoorts) gesproken worden van een ziekte. Een kwart van de Nederlanders heeft bijvoorbeeld het metabole syndroom, de voorloper van diabetes type 2 waarbij alleen DB2 wordt beschouwd als ziekte.
Lees in dit artikel hoe onze moderne leefstijl met chronische stress en ontsteking leidt tot (systemische) laaggradige ontsteking en hoe dit leidt tot chronische welvaartsziekten. Het begrijpen van het lichaam is van essentieel belang om te komen bij de oplossing en om te genezing van chronische ziekte of te leven in optimale gezondheid.
Lees in dit artikel hoe onze moderne leefstijl met chronische stress en ontsteking leidt tot (systemische) laaggradige ontsteking en hoe dit leidt tot chronische welvaartsziekten. Het begrijpen van het lichaam is van essentieel belang om te komen bij de oplossing en om te genezing van chronische ziekte of te leven in optimale gezondheid.
Waarom krijgen we chronische welvaartsziekten
De vraag waarom we welvaartsziekten krijgen is een zeer belangrijke. Wanneer we de werkelijke oorzaak weten, kunnen we het ook hebben over de werkelijke oplossing. In de laatste decennia laat steeds meer onderzoek zien dat genen of genetica niet de primaire oorzaak zijn van moderne niet overdraagbare welvaartsziekten, maar dat vooral de interactie van onze leefstijl met onze genen, de oorzaak is. De wetenschap die dit bestudeerd heet epigenetica. Leefstijlgeneeskunde c.q. klinische psychoneuroimmunologie is gebaseerd op deze jonge wetenschap. Zo is maar 5% van onze chronische ziektebeelden te verklaren vanuit genetische oorzaak (1). De term moderne welvaartsziekten is er niet voor niets en belangrijk bewijs is dat deze ziekten vrijwel afwezig zijn bij mensen die (nog) als jager-verzamelaar leven, zoals de Hadzabe, Masai, Inuit of Semang gemeenschappen. Tot 10.000 jaar geleden leefden alle mensen namelijk als jager-verzamelaar en voor deze leefstijl zijn we via evolutie gevormd. Met de komst van de landbouw en met name de industrieële revolutie is ons leven drastisch veranderd. Onze genetica is (nog) niet aangepast aan het leven zoals dat vandaag de dag is en dat lokt chronische stress en ontsteking uit. Dit kan het menselijke lichaam niet aan en zet daarom een zuinige overlevingsstand in. Deze stand heet chronische (systemische) laaggradige ontsteking en sluimerend beschermend en tegelijkertijd beschadigend onder het ‘oppervlak’. Het is een geweldig redmiddel dat ons lichaam heeft ontwikkeld in de loop van de evolutie, maar daarbij ontstaan na verloop van tijd echter klachten en ziekten. Als leefstijl het probleem is en ons epigenetische programma in de war schopt, dan is leefstijl ook de oplossing
Gerelateerd: ‘De gamechanger in gezondheid: Epigentica‘
Epigenetica: leefstijl veroorzaakt onze moderne welvaartsziekten
Wetenschappeijke referentie en illustratie uit: “Epigenetics and Metabolism in Health and Disease”(7).
Chronische ziekte begint met stress en ontsteking
Laten we lezen waarom ons lichaam naar een overlevingsstand – laaggradige ontsteking schakelt. Dit gebeurd wegens een overmaat aan stress en ontsteking dat voor het lichaam gewoonweg teveel is. Er zijn grenzen aan wat ons lichaam aankan. Maar wat is stress en ontsteking eigenlijk en waar dient het voor.
Stress en ontsteking is het gevolg van een verstoring van homeostase c.q. balans. Ons lichaam reageert daarop via psychoneurologische, immunologische, endocrinologische en metabolische processen. Wanneer we spreken over ontsteking, dan is het immuunsysteem betrokken. Stress en ontsteking onderscheiden kan zinnig zijn, echter gaat het hieronder verder over het gemeenschappelijk proces en biologische doel. De stress- en onstekingsprocessen hebben als doel of functie om homeostase te herstellen. Voorbeelden hiervan zijn een bepaalde lichaamstemperatuur bewaken, een bacterie doden, het kalium gehalte in de cel waarborgen of sociale veiligheid organiseren door aardig te zijn.
Een typische (hooggradige) ontsteking zet het lichaam in, wanneer het reageert op een infectie van een bacterie of virus of bij een spierscheuring. De vijf ontstekingsverschijnselen zijn; warmte en koorts (calor), pijn (dolor), zwelling (tumor), roodheid (rubor) en verlies van functie (functio laesa). Een hooggradige ontsteking waarbij koorts gepaard gaat, kost het lichaam enorm veel energie en kan dit niet langer volhouden dan 1-2 weken.
Stress en ontsteking is in principe gezond en helpt ons om te groeien, aanpassen, leren, genezen, enzovoorts. Er bestaat in principe geen slechte stress. Het is logischer om onderscheid te maken tussen acute en chronische stress of ontsteking en daarbij of er te weinig of te veel van is. Water kan stress oplossen, maar dit ook veroorzaken en zelfs de dood betekenen bij het overmatig drinken van water (water intoxicatie). Bij acute stress met de juiste mate is koude, warmte, beweging, psychosociale uitdagingen gunstig en zelfs noodzakelijk voor gezondheid. Cellen groeien en passen zich hierdoor aan, om (deze) uitdagingen beter aan te kunnen. Het is niet zozeer dat ons lichaam in de toekomst kan kijken, maar via evolutionaire processen hebben cellen (epigenetische) reactiepatronen gekregen, die in het verleden effectief zijn gebleken. Omdat de mens een sociaal wezen is, is psychosociale stress een algemene en grote bron van stress en ontsteking.
Psychosociale stress wordt in de verschillende hersendelen, zoals het emotionele centrum (limbische systeem) door hersencellen ervaren. Psychosociale stress motiveert ons tot overlevingsgedrag waarbij het brein het lichaam aanstuurt. Aangezien de mens normaliter een sociaal wezen is, heeft psychosociale stress dus veel impact en draagt enorm bij aan gezondheid en de ontwikkeling (en vooral instandhouding) van vrijwel elke ziekte.
Stress- ontstekingsprocessen gebeuren continu in het lichaam in meerdere of mindere mate. Het brein, de darmen, het immuunsysteem en de spieren kunnen niet allemaal tegelijkertijd energie krijgen. Ons lichaam dirigeert door o.a. insulinegevoeligheid en bloedtoevoer waar de energie heen mag gaan. Daarover heeft het brein in principe de macht via de twee stress-assen: Het sympatische zenuwstelsel en de HPA-as.
Psychosociale stress activeert ons sympathetische zenuwstelsel en de HPA-as
Psychosociale stress activeert ons sympathetische zenuwstelsel en de HPA-as
Het brein is onderdeel van het zenuwstelsel en functioneert als de centrale controlekamer. Het is te vergelijken met de telefoonoperators die iemand met de juiste stekker moest verbinden met de persoon. Er zijn allerlei verbindingen met verschillende delen en allerlei configuratie die al het gedrag dat de mens vertoond mogelijk maakt, zoals ademen, gevoelens, cognities, bewegen, enzovoorts. In het brein gebeurt veel automatisch, onbewust en dus buiten ons bewustzijn om. Het brein dient prikkels te verwerken en te verbinden met de juiste gedragsmatige en lichamelijk (fysiologische) reactie. Veel hiervan en vooral onze kernreactie is universeel.
Zo zien we mensen die gestressed telefoneren automatisch heen en weer lopen of op de stoel wiebelen. Het is spontane fysieke activiteit oftewel SPA (Engels: Spontaneous Physical Activity) en zit dus in ons allemaal. Bewegen (fight en flight) is normaliter de route voor overleving. Hier valt ook een werkbrief schrijven of studeren onder. Bevriezen (freeze) is onze laatste ’trucje’, maar kenmerkt ook trauma. Stress activeert en is bruikbaar om onze doelen te bereiken.
Het sleutelwoord is (bio)ritme. Acute stress zoals sport kan psychische chronische stress onderbreken en daardoor ziekte voorkomen. Chronische stress en chronisch (veel) cortisol zorgt ervoor dat we niet herstellen en er o.a. cortisol resistentie optreedt, zoals onderstaande illustratie uit wetenschappelijk bron laat zien. Chronische stress, laaggradige ontsteking , cortisol resistentie, depressie (incl. burn-out) hebben alles met elkaar te maken.
Chronische stress creëert op den duur neurologische ziektbeelden zoals depressie of burn-out
Illustratie en wetenschappelijke bron (2014): “Depression: An Insight and Need for Personalized
Psychological Stress Monitoring and Management” (8).
Het gevolg van altijd maar in de overlevingsstand staan
Het gevolg van altijd maar in de overlevingsstand staan
Waarom tegenwoordig zoveel mensen chronische ziekten krijgen heeft veel te maken met psychotrauma. Trauma is niet zozeer alleen wat optreedt na een auto-ongeluk of verkrachting. Wat te weinig aandacht in onze samenleving krijgt is chronische trauma – PTSS type 2. Emotionele verwaarlozing in de kindertijd geeft dit en komt ontzettend veel voor in verschillende gradaties. Baby’s en (kleine) kinderen worden teveel alleen gelaten, er is weinig warmte en sociaal contact en/of ouders kunnen eigen of emoties van hun nageslacht niet dragen. Trauma geeft de neiging tot het opzoeken van deze oude bekende patronen. Het brein houdt namelijk van het bekende, waarbij het onbekende onzeker is en dus beangstigend. Bij chronische PTSS is dit onvoelbaar. We komen er ook niet zo snel van af, omdat we de oude patronen normaal vinden. Als persoon is er dan nog niet een discrepantie ontwikkeld met hoe gezond gedrag voelt. Het bewustzijn, identiteit en contact met het zelf is onderontwikkeld.
Bij psychotrauma raken we namelijk gedissocieerd (onthecht) van onszelf, waarbij we weinig, minder of geen contact hebben met onze interne staat (gevoel). We zitten met onze aandacht in de buitenwereld en leren bijvoorbeeld cognitief heel wijs worden, waarbij we (de toekomst) kunnen controleren. Controle opgeven is heel lastig, maar ook noodzakelijk, aangezien het bijvoorbeeld niet meer genoeg loont of fysiek onmogelijk wordt. Verbinden met jezelf (en anderen), vertrouwen, controle opgeven en leven in het nu is de andere kant van het leven, dat een centrale oplossing is bij chronische welvaartsziekten.
Schematherapie, psychedelische therapie, Acceptance and Commitment Therapy (ACT), mindfulness, lichaamsgerichte therapieën en vele andere vormen zijn ‘wegen naar Rome’.
Hechtingstheorie en polyvagale theorie geven over deze complexe materie helder inzicht. Zie hieronder een verrijkende video over polyvagale theorie. Overigens is een theorie, niet te verwarren met een hypothese, de hoogste vorm van bewijs in de wetenschap.
Gerelateerd: ‘Hechting is de basis van contact en sociaal level’
Trauma en het zenuwstelsel: Het polyvagale perspectief
Trauma en het zenuwstelsel: Het polyvagale perspectief
De laaggradige ontsteking
De laaggradige ontsteking
Door ervaring (evolutie) heeft het menselijk lichaam geleerd dat bij gebrek aan energie en weinig capaciteit een hooggradige ontsteking (sepsis) de dood kan betekenen. Sepsis was in onze evolutiehistorie doodsoorzaak nummer uno. Het brein onderdrukt dan het immuunsysteem zodat het wel kan ‘waken’, maar niet teveel actief mag worden. Bacteriën of virussen worden in het lichaam wel onderdrukt, maar minder goed bestreden.
Kortom, het lichaam neemt waar dat er teveel is om vandaag op te lossen en zet een sluimerende waakstand in. Het is de strategie van; ‘vandaag overleven en morgen zien we wel’.
Dit gaat niet gepaard met de typisch ontstekingsverschijnselen, waarbij het immuunsysteem flink actief is, zoals koorts. Het uit zich wel steeds meer in pijn en vage klachten, zoals vermoeidheid. Pijn en ook vermoeidheid is het signaal voor gevaar en mensen met chronische pijn of vermoeidheidsklachten hebben dus onopgelost gevaar in hun lijf en weinig energie om het op te lossen.
Een depressie kan ook worden gezien als een ‘spaarstand’. Vroeger (en nog steeds) was het heel zinvol dat wanneer je een een infectie had, een persoon zich dan terugtrok uit de groep en in je tentje ging herstellen. Dan kan het immuunsysteem (meer) de energie krijgen om goed te genezen en je anderen niet infecteert met de bacterie of virus.
Leestip: ‘Dr. S. Ilardi: Depressie is een ziekte van beschaving’
Een laaggradige ontsteking kan jaren en decennia sluimeren, dat door onze westerse leefstijl, vaak niet opgelost wordt. Vroeger raakten we bijvoorbeeld door de winter in ketose (ketogene dieet) en deden we natuurlijk aan koude blootstelling of moesten we lange tijd bewegen. Dit brengt ons lichaam dan weer in het juiste ritme. Anders raken raken weefsels steeds meer verwaarloosd. Dit is een mate van of lijn dat gevolgd wordt, waarbij dan op een gegeven moment wordt gesproken van ziekte. Het metabole syndroom is een forse mate van insuline resistentie, dat de voorloper is van diabetes type 2. Dit syndroom wordt niet beschouwd als ziekte. Een kwart van de volwassen Nederlander heeft dit syndroom, waarbij al enige klachten zich openbaren. Typerend zijn symptomen als vermoeidheid, cognitieve (psychische) klachten, verminderde vruchtbaarheid, snel blessures, snel koud hebben (subklinische hypothyroïdie), minder zin (in seks), en chronische somatische onverklaarbare (pijn)klachten.
Het is afhankelijk van een persoon zijn (epi)genetische programma (aanleg) en krijgt uiteindelijk een auto-immuunziekte, burn-out, depressie, fibromyalgie, diabetes type 2 of kanker.
Waarom laaggradige ontsteking onvermijdelijk is
Waarom laaggradige ontsteking onvermijdelijk is
De mens is geëvolueerd (gevormd) over miljoenen en honderdduizenden jaren in een omgeving die op vele wijze erg verschillend is met het leven van nu. In deze periode is onze (epi)genetische programma bepaald en daarmee welke levensstijl we nodig hebben om gezond te blijven. Zoals een bewegende leefstijl, vezel- en nutrientrijk voedsel, schone lucht, sociale steun en verbinding, rust, slaap, enzovoorts.
Vitamine D is een voorbeeld van een grote factor, dat tevens makkelijk is op te lossen. De blanke huid ontstond toen de mens steeds meer van de evenaar af emigreerde. Hoe verder van de evenaar af, hoe minder zonnestraling voor de aanmaak van vitamine D. De blanke huid was het (evolutionaire) antwoord en aanpassing om meer zonlicht door te laten, waardoor er voldoende vitamine D beschikbaar kwam.
Een kleurtje of blank, vitamine D is een groot probleem over de gehele (modern levende) wereld. Dit komt door een leven binnen, gebruik van zonnebrand, hoofddoeken et cetera. Wetenschap laat zien dat een tekort aan vitamine D aanzet tot ontsteking, verminderde (immuniteit) weerstand, kanker en auto-immuunziekten.
Een andere grote factor en gemakkelijk is om op te lossen is omega-3, dat de mens in zijn evolutiehistorie met een grotere mate dan nu heeft gegeten. De mens leefde namelijk vooral aan het water en Neanderthaler in het land. Omega-3 zit in voedsel dat te vinden is in en aan het water (vissen, schaaldieren en zeewieren).
Gerelateerd: ‘Omega-3 en auto-immuunziekten’ (revolutionairgezond.nl)
Hoe kunnen ontstekingen gemeten worden in het bloed?
Hoe kunnen ontstekingen gemeten worden in het bloed?
Een actief immuunsysteem en de ontsteking die daarbij gepaard gaat, kan op vele manieren worden gemeten. Centraal staat de door de lever aangemaakte CRP (C-reactive protein).
Door middel van een meting kan een een acute ontsteking aangetoond of uitgesloten worden. Bij laaggradige ontstekingen wordt er een kleine hoeveelheid CRP aangemaakt en dit kan niet worden aangetoond of uitgesloten worden met een gewone CRP meting die huisarts vrij standaard meet.
Een laaggradige ontsteking kan In het bloed worden vooral worden aangetoond via een High Sensitive (HS) CRP test. Andere waarden zoals reverse T3 zijn ook van belang, dat een soort tegenhanger is van het schildklier hormoon T3. HS CRP en reverse T3 worden regulier normaliter niet gemeten. Een derde bloedwaarde die een goed beeld geeft van de algemene gezondheid is de insuline (on)gevoeligheid of HOMO-IR waarde. Hoe insuline ongevoeliger hoe minder energie (glucose) er kan binnenkomen in weefsels (de cellen) zoals het brein, alvleesklier, hart, spieren, nieren of darmen. Minder energie in de cel correspondeert met degeneratie en geeft uiteindelijk disfunctie (klachten).
Het probleem: Verstoring van de totale homeostase
Het probleem: Verstoring van de totale homeostase
De reguliere gezondheidszorg en de opgeleide professionals zoals artsen, fysiotherapeuten, diëtisten, psychiaters et cetera zijn opgeleid vanuit een reductionistisch paradigma. Psychologen ook, maar krijgen daarnaast een flinke dosis holistisch denken mee. Holisme (Grieks: Holos) betekent geheel. De natuur en de mens is een (samenwerkend) geheel.
Zonder een evolutionair biologisch en systemische kijk naar de mens wordt het verminderen (preventie en curatief) van ziekte en verkrijgen van (optimale) gezondheid vrij lastig.
De oorzaak van symptomen is namelijk een verstoring van de homeostase van weefsel en vooral het totaal. De symptomen zijn niet het echte (lichamelijke) probleem. Voor gezondheid en het terugdringen chronische welvaartsaandoeningen moet op zoek worden naar de oorzaak van de oorzaak. Dit is in de regel veelvoud: Psychische problematiek, vitamine tekorten, insulineresistentie, een darmdisbiose (SIBO), tekort aan beweging enzovoorts.
Conclusie
Onze moderne (westerse) leefstijl belast ons lichaam met ontsteking (inflammatie) en maakt de overlevingsstand laaggradige ontsteking vrijwel onvermijdelijk. Niet zozeer genetica, maar epigentica (leefstijl) en deze sluimerende ontsteking van het immuunsysteem is de voornaamste reden voor chronische welvaartsziekten.
Als leefstijl het probleem geeft dan ligt de oplossing hier ook om ons weer beter te maken. Om laaggradige ontsteking op te lossen zullen we moeten kijken naar de oorzaak van de oorzaak en onderliggende verstoorde lichamelijke mechanismen, zoals insuline resistentie en werken aan stressreductie, nutriënten (vitamine, mineralen, vetzuren) tekorten oplossen, het stimuleren van (bio)ritme en het verbeteren van de darmflora.
Kortom, we dienen het lichaam te geven wat het nodig heeft. Dit bereiken we via evolutionaire geneeskunde c.q. PsychoNeuroImmunologische therapie.
Door de juiste ondersteuning en biologische prikkels wordt gezorgd dat het menselijk lichaam steeds meer in balans en homeostase komt, met toename van functioneren en geleidelijke afname van symptomen c.q. ziekte. De mate van herstel en gezondheid dat weer mogelijk is, is afhankelijk van de mate van ontregeling, leeftijd en vooral ingezette gedragsverandering.
Wetenschappelijke referenties
(1) McCauley B. (2019) Life Expectancy in Hunter-Gatherers. In: Shackelford T., Weekes-Shackelford V. (eds) Encyclopedia of Evolutionary Psychological Science. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-16999-6_2352-1
(1) Ruiz-Núñez, B., Pruimboom, L., Dijck-Brouwer, D. A., & Muskiet, F. A. (2013). Lifestyle and nutritional imbalances associated with Western diseases: causes and consequences of chronic systemic low-grade inflammation in an evolutionary context. The Journal of nutritional biochemistry, 24(7), 1183–1201. https://doi.org/10.1016/j.jnutbio.2013.02.009
(2) https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rechter-wijst-luchtvervuiling-aan-als-oorzaak-dood-brits-meisje~baaf708f6/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
(3) Chung, D. (2018) Evolutionary Origin of Religions and Religious Evolution: Religious Neurosociology. Journal of Behavioral and Brain Science, 8, 485-511. https://doi.org/10.4236/jbbs.2018.89030
(4) Pruimboom, L., & Muskiet, F. (2018). Intermittent living; the use of ancient challenges as a vaccine against the deleterious effects of modern life – A hypothesis. Medical hypotheses, 120, 28–42. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2018.08.002
(6) Fink, N. R., Chawes, B., Bønnelykke, K., Thorsen, J., Stokholm, J., Rasmussen, M. A., Brix, S., & Bisgaard, H. (2019). Levels of Systemic Low-grade Inflammation in Pregnant Mothers and Their Offspring are Correlated. Scientific reports, 9(1), 3043. https://doi.org/10.1038/s41598-019-39620-5
(7) Tzika E, Dreker T, Imhof A. Epigenetics and Metabolism in Health and Disease. Front Genet. 2018 Sep 18;9:361. doi: 10.3389/fgene.2018.00361. Erratum in: Front Genet. 2020 Apr 23;11:428. PMID: 30279699; PMCID: PMC6153363.
(8) Vashist, Sandeep Kumar & Schneider, Marion. (2014). Depression: An Insight and Need for Personalized Psychological Stress Monitoring and Management. Journal of Basic & Applied Sciences. 10. 177-182. 10.6000/1927-5129.2014.10.25.
